Klarigo pri deklinacio de numeraloj en la slovaka

Numeraloj (aŭ nombrovortoj) en la slovaka, kiel en aliaj slavaj lingvoj, estas kompleksa afero: ili deklinaciiĝas, foje laŭ genro, kaj ne estas ĉiam facile scii, kiu kazo devas sekvi numeralon. Lernolibroj malofte havas detalajn klarigojn pri tio, do jen ĉio, kion mi povis trovi pri formado kaj deklinaciado de numeraloj en la slovaka.

Vidu ankaŭ ĉi tiun ilon, kiu aŭtomate deklinacias nombrojn.

Kvantaj numeraloj

Simplaj kvantaj numeraloj

La unua numeralo, 1, deklinaciiĝas pli-malpli kiel adjektivo.

Povas ŝajni strange, ke 1 havas multenombron, sed ĝi estas uzata kun nur-multenombraj substantivoj (vidu “Grupaj numeraloj”) kaj en la signifo “iuj, kelkaj”.

2 havas tri formojn en nominativo kaj akuzativo: vivan virgenran, nevivan virgenran kaj neŭtran kaj inan. La du eblaj instrumentalaj formoj estas interŝanĝeblaj. Notu ankaŭ, ke oba kaj obidva (ambaŭ) deklinaciiĝas same kiel dva.

3 kaj 4 simile deklinaciiĝas. La sola genra distingo estas inter viva virgenro kaj la cetero. Ankaŭ tie la du instrumentalaj formoj de 3 estas interŝanĝeblaj.

Nombroj de 5 ĝis 20 kaj dekoj ĝis 90 deklinaciiĝas same. La virgenra viva formo de nominativo ne estas deviga. Akuzativo ne estas indikita en la suba tabelo, ĉar ĝi estas sama kiel genitivo (ĉe viva virgenro) aŭ nominativo (ĉe aliaj genroj).

Atentu pri kelkaj detaloj:

• pätnásť, šestnásť, devätnásť skribiĝas per t (kaj ne ť).
• 20, 30 kaj 40 havas la sufikson -dsať, dekoj ekde 50 havas -desiat.
• Deklaciado kaŭzas longigon de vokaloj: a, ä, e, o iĝas respektive ia, ia, ie, ô.

Poste iĝas pli simple: la numeralo sto (100) estas nedeklinaciebla. Tisíc (1000) povas esti deklinaciata kiel päť aŭ, plej ofte, tute ne deklinaciata.

Milión (1000000), miliarda (1000000000) kaj nula (0) estas substantivoj kaj pro tio deklinaciiĝas kiel substantivoj.

Kunmetitaj numeraloj

Por nombroj 21…29, 31…39, ktp., ĝis 99, sufiĉas apudmeti dekon kaj unuon. Por numeraloj finiĝantaj per 2, la formo dve ne estas uzata (oni uzas dva por ĉiuj genroj).

Numeraloj finiĝantaj per -jeden (21, 31, ktp.) estas nedeklinacieblaj. Por aliaj estas du ebloj:

• ne deklinacii ilin,
• deklinacii ambaŭ partojn, kaj tiam oni skribas ilin aparte.

Ekzemple, 56 povas esti aŭ päťdesiatšesť en ĉiuj kazoj, aŭ päťdesiati šiesti (viva virgenra nominativo — nedevige), päťdesiatich šiestich (genitivo, lokativo, viva virgenra akuzativo), päťdesiatim šiestim (dativo), päťdesiatimi šiestimi (instrumentalo).

Centoj estas jenaj: sto, dvesto, tristo, … deväťsto.

Miloj estas jenaj: tisíc, dvetisíc, tritisíc, … deväťtisíc.

Centoj kaj miloj ne deklinaciiĝas. Ili estas skribitaj kune kun la cetero de la nombro (krom se oni decidas deklinacii dekojn aŭ unuojn). Notu, ke oni uzas dve- por 200 kaj 2000.

Ĉar milión kaj miliarda estas substantivoj, ilia kazo dependas de la antaŭa numeralo (vidu “Kazo post numeralo”). “Unu miliono” kaj “unu miliardo” estas respektive jeden milión kaj jedna miliarda.

Kiel ekzemplo, jen hazarda granda nombro (413697804256) deklinaciita en ĉiuj kazoj:

Aŭ, se oni preferas ne deklinacii dekojn kaj unuojn, nur la vortoj milión kaj miliarda ŝanĝiĝas:

Ordaj numeraloj

Ordaj numeraloj (unua, dua, mila, ktp.) kondutas kaj deklinaciiĝas kiel kutimaj adjektivoj. Ilia slovaka mallongigo estas punkto (10. = 10-a).

Ordaj numeraloj ĝis 99 estas:

• 1. prvý
• 2. druhý
• 3. tretí
• 4. štvrtý
• 5. piaty
• 6. šiesty
• 7. siedmy
• 8. ôsmy
• 9. deviaty
• 10. desiaty
• 11. jedenásty
• …
• 19. devätnásty
• 20. dvadsiaty
• 30. tridsiaty
• 40. štyridsiaty
• 50. päťdesiaty
• 60. šesťdesiaty
• 70. sedemdesiaty
• 80. osemdesiaty
• 90. deväťdesiaty

Pour les numéraux composés de 21 à 99, les deux parties ont la forme du numéral ordinal:

• 21. dvadsiaty prvý
• 42. štyridsiaty druhý
• 98. deväťdesiaty ôsmy

“Centa” kaj “mila” estas stý kaj tisíci. Sed iliaj obloj de 2 ĝis 4 estas farataj per malsamaj prefiksoj, kiujn oni kutime trovas en kunmetitaj vortoj:

• 200. dvojstý
• 300. trojstý
• 400. štvorstý
• 2 000. dvojtisíci
• 3 000. trojtisíci
• 4 000. štvortisíci

Poste estas regule: päťstý (500.), šesťtisíci (6000.), päťdesiattisíci (50000.).

Centoj kaj miloj konservas sian kvantan formon, se estas nenio post ili: sto prvý (101.), dvesto päťdesiaty šiesty (256.), osemdesiatštyritisícšesťsto osemdesiaty (84 680.).

“Miliona” kaj “miliarda” estas miliónty kaj miliardtý.

Grupaj numeraloj

Grupaj numeraloj estas:

• 2. dvoje
• 3. troje
• 4. štvoro
• 5. pätoro
• 6. šestoro
• 7. sedmoro
• 8. osmoro
• 9. devätoro
• 10. desatoro
• 11. jedenástoro
• 12. dvanástoro
• 13. trinástoro
• 20. dvadsatoro
• 30. tridsatoro

Grupaj numeraloj de 14 ĝis 19 kaj dekoj de 40 ĝis 90 ŝajnas teorie eblaj, sed mi trovis ilin en neniu vortaro. Kolektivaj numeraloj por 21…29, 31…39, ktp., ne ekzistas.

Kolektivaj numeraloj estas nedeklinacieblaj kaj oni uzas ilin kun nur-multenombraj substantivoj (vortoj, kiuj havas nur multenombrajn formojn, eĉ se ili signifas nur unu objekton) kaj kun objektoj, kiuj estas en paroj aŭ grupoj: dvoje očí (du okulparoj), pätoro dverí (kvin portoj), troje sardiniek (tri sardinskatoloj).

Alispecaj numeraloj

Ekzistas aliaj specoj de numeraloj en la slovaka, sed plej multaj estas limigitaj kaj ne kaŭzas apartan gramatikan problemon, ĉar ili simple estas adjektivoj kaj adverboj, kiel ekzemple la oblaj numeraloj (dvojnásobný: duobla). Utila estas la sufikso -krát, kiu signifas “-foje” kaj povas aldoniĝi al iu ajn numeralo: dvakrát (dufoje), koľkokrát (kiomfoje), prvýkrát (unuafoje).

Nedifinitaj numeraloj povas konduki:

• kiel bazaj numeraloj: mnoho (multe), veľa (multe), málo (malmulte), viac (pli), niekoľko (kelkaj);
• kiel ordaj numeraloj: koľký (kioma);
• aliaj: mnohokrát (multoje), viacnásobný (plurobla).

Notu ankaŭ la substantivaj numeraloj, kiuj ĝenerale havas la saman signifon, kiel numeralo kun -o en Esperanto:

• 1. jednotka
• 2. dvojka
• 3. trojka
• 4. štvorka
• 5. päťka
• 6. šestka
• 7. sedmička
• 8. osmička
• 9. deviatka
• 10. desiatka
• 11. jedenástka
• 12. dvanástka
• …
• 20. dvadsiatka
• 21. dvadsaťjednotka
• 22. dvadsaťdvojka
• …
• 30. tridsiatka
• 40. štyridsiatka
• 50. päťdesiatka
• …
• 100. stovka
• 1 000. tisícka

Tiuj vortoj povas signifi: ciferon, objekton nomatan per numero (buson, ludkarton, hotelan ĉambron, lernejan noton, monbileton, pladon en menuo…) aŭ proksimuman grupon (stovka estas cento, pli-malpli cent).

Variaĵoj eblas por tiuj vortoj: por 5 oni trovas ankaŭ pätorka, kaj por 9, mi ofte aŭdis devinka, kiun mi tamen ne trovas en vortaro.

Kazo post numeralo

La slovaka ne estas tiel freneza, kiel la rusa ĉi-rilate, sed elekto de la ĝusta kazo post numeralo povas ŝajni malfacila. Tamen ne estas tiel terure. Necesas distingi plurajn kazojn:

• 1 funkcias kiel adjektivo: kio venas poste akordiĝas en genro, kazo kaj nombro (jedna žena, pre jedného človeka, o jedných nožniciach).
• Post 2, 3 kaj 4 sekvas la sama kazo en multenombro (dve mestá, troch chlapov, pred štyrmi rokmi).
• Por bazaj numeraloj ekde 5 kaj grupaj numeraloj:
  • Se la numeralo estas en nominativo (krom por la nedeviga viva virgenra formo) aŭ en akuzativo (krom por viva virgenro), do sekvas multenombra genitivo (päť dní, tridsať stupňov, troje nohavíc).
  • Se la numeralo estas en alia kazo (inkluzive de viva virgenra nominativo, se oni uzas la apartan nedevigan formon ĉe numeraloj, kiuj havas ĝin), do sekvas la sama kazo, ankaŭ en multenombro (pred desiatimi rokmi, piati muži, s dvetisíc obyvateľmi).

Ankaŭ nedifinitaj numeraloj kiel koľko aŭ mnoho estas sekvataj de genitivo, kiam ili estas en nominativo aŭ akuzativo, kaj de la sama kazo, kiam ili estas en alia kazo, sed la nombro dependas de tio, ĉu la substantivo estas kalkulebla aŭ ne (same kiel en Esperanto oni diras “multe da arboj” sed “multe da akvo”): koľko rokov, málo času, pred mnoho rokmi, s veľa jedlom.

Kiam la subjekto de la frazo estas baza numeralo ekde 5, grupa numeralo aŭ vorto kielmnoho, la verbo estas en la tria persono neŭtra ununombra: päť ľudí zomrelo.